INFORMACJA w sprawie finansowania działalności OSP według stanu prawnego z października 2024 r.

Art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2024 r. poz. 233) wprowadza generalną zasadę, że koszty funkcjonowania ochotniczych straży pożarnych są pokrywane w szczególności z:

1. budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
2. środków z budżetu państwa przekazywanych Komendantowi Głównemu Państwowej Straży Pożarnej;
3. wpływów instytucji ubezpieczeniowych, o których mowa w art. 38 i art. 39 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej;
4. środków pochodzących od osób fizycznych i osób prawnych przekazywanych w szczególności w formie dobrowolnych składek lub darowizn;
5. środków pochodzących ze zbiórek publicznych;
6. środków własnych.

Środki z budżetu państwa przekazywane Komendantowi Głównemu Państwowej Straży Pożarnej są przekazywane w formie dotacji na realizację zadań określonych w art. 3 pkt 1-12 oraz art. 4 ust. 1, na podstawie wniosków złożonych przez ochotniczą straż pożarną do Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej za pośrednictwem komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej właściwego ze względu na teren działania ochotniczej straży pożarnej, która złożyła wniosek. Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej przekazuje środki na podstawie umowy zawartej z ochotniczą strażą pożarną.

Jednostki samorządu terytorialnego mogą przekazywać ochotniczym strażom pożarnym dodatkowe środki pieniężne również w formie dotacji.

Przy tym przepis ten nie wskazuje na ograniczenia w zakresie finansowania ochotniczych straży pożarnych, byleby pokrywane koszty związane były z funkcjonowaniem ochotniczej straży pożarnej.

Kolejna regulacja zawarta w art. 10 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych ma charakter doprecyzowujący ogólną zasadę określoną w art. 32.

Z punktu widzenia ochotniczych straży pożarnych (dalej określanych jako OSP) najistotniejsze jest finansowanie ich działalności przez jednostki samorządu terytorialnego, ponieważ podmioty te w największym zakresie brać będą udział w finansowaniu działalności OSP. W szczególności dotyczy to Gminy, na terenie której dana OSP ma swoją siedzibę.

Zapis art. 10 ust. 1 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych stanowiący, że w ramach realizacji zadania własnego w zakresie ochrony przeciwpożarowej gmina zapewnia, stosownie do posiadanych sił i środków, ochotniczym strażom pożarnym:

1) obiekty, tereny, pojazdy i sprzęt specjalistyczny, środki ochrony indywidualnej, umundurowanie, w tym umundurowanie wyjściowe, i środki łączności oraz ich utrzymanie;

1a) finansowanie szkoleń innych niż wskazane w art. 11 ust. 1 oraz szkoleń z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy;

2) ubezpieczenie strażaków ratowników OSP i kandydatów na strażaków ratowników OSP oraz członków i opiekunów młodzieżowych drużyn pożarniczych i dziecięcych drużyn pożarniczych, w tym ubezpieczenie grupowe, od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, podczas wykonywania powierzonych zadań;

3) badania lekarskie strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych;

4) badania lekarskie kandydatów na strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w szkoleniu podstawowym przygotowującym do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych;

5) wyżywienie strażaków ratowników OSP podczas prowadzenia działań ratowniczych, udziału w działaniach ratowniczych oraz akcjach ratowniczych, udziału w działaniach prowadzonych przez inne służby, inspekcje i straże trwających co najmniej 6 godzin, a także szkoleniach, ćwiczeniach i zawodach sportowo-pożarniczych trwających co najmniej 8 godzin.

Przepis stanowi o zobowiązaniu gminy względem podmiotu, stowarzyszenia, osoby prawnej jaką jest OSP, w zakresie jej finansowania oraz zapewnienia jej członkom określonych świadczeń. Członkom OSP w rozumieniu ar. 1 ust. 3 ustawy o OSP, a więc strażakom OSP.

Zapisy zawarte w przepisie przytoczonym powyżej są przykładowe i nie wyczerpują całego zakresu finansowania OSP, ponieważ muszą być powiązane z brzmieniem art. 32 ustawy. Ponadto wskazują na bezwzględne obowiązki jednostek samorządu terytorialnego w zakresie finansowania OSP. Zostały zaś enumeratywnie wymienione przez ustawodawcę niektóre z nich by zwrócić uwagę na ich ważkość, a ponadto odróżnić od części kosztów, które w przypadku OSP ponosi budżet państwa – koszty szkoleń prowadzonych dla członków OSP przez Państwową Straż Pożarną (art. 11 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych).

Obowiązki jednostek samorządu terytorialnego w zakresie ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej wynikają także z treści art. 7 ust. 1 pkt 14 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 r. poz. 40 ze zm.) które zaliczone zostały do zadań użyteczności publicznej gminy (art. 9 ust. 4 ustawy).

Z powyższymi przepisami powiązane są normy dotyczące sposobów finansowania przedsięwzięć ze środków publicznych. Zastosowanie tu mają przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 r. poz. 1270 ze zm.), a to z uwagi na treść jej art. 219 ust. 2, art. 218 i art. 221.

Ważnym zapisem, odnoszącym się do sytuacji OSP, jest możliwości finansowania ich działalności w zakresie wykraczającym poza unormowanie zawarte w art. 10 ust. 1 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych. Art. 32 ust. 5 stanowi, że jednostki samorządu terytorialnego mogą przekazywać ochotniczym strażom pożarnym dodatkowe środki pieniężne również w formie dotacji.

Przytoczony przepis dotyczy wszystkich jednostek samorządu terytorialnego, a więc szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego. Zapis ten upraszcza procedury udzielania na rzecz jednostek ochotniczych straży pożarnych dotacji przez jednostki samorządu terytorialnego, w zakresie, w jakim nie obejmuje tych jednostek finansowanie objęte zapisami art. 10 ust. 1. Koreluje on z przepisami ustawy o finansach publicznych, a w szczególności z zapisem art. 219 ust. 2, który przewiduje, iż z budżetu jednostki samorządu terytorialnego mogą być udzielane dotacje przedmiotowe również innym podmiotom niż samorządowym zakładom budżetowym, o ile tak stanowią odrębne przepisy (w przypadku OSP tym przepisem jest powyżej powołany art. 32 ust. 5 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych).

Tryb udzielania dotacji w oparciu o normę art. 219 ust. 2 ustawy o finansach publicznych jest prostszy niż w przypadku dotacji podmiotowej udzielanej na podstawie art. 218 ustawy o finansach publicznych. Kwoty i zakres dotacji musi jedynie określić uchwała budżetowa danej jednostki samorządu terytorialnego.

Podsumowując, środki przekazywane przez gminę na rzecz OSP stanowią podstawowe źródło jej finansowania. Jednakże fundusze przyznawane przez gminy nie wykluczają otrzymywania finansowania z innych źródeł.

finansowanie MDP lub DDP na podstawie ustawy o OSP

Art. 10 ust. 1 ustawy o OSP stanowi o zobowiązaniu gminy względem OSP, w zakresie jej finansowania oraz zapewnienia strażakom OSP określonych świadczeń. Należy wyjaśnić, że w ustawie o OSP członków OSP podzielono na dwie podstawowe kategorie, tj. strażak OSP i strażak ratownik OSP.

W myśl art. 1 ust. 3 ustawy o OSP ochotnicze straże pożarne zrzeszają członków OSP, zwanych dalej „strażakami OSP”. Czyli każdy członek OSP nazywany jest w ustawie o OSP strażakiem OSP. Z kolei art. 8 ustawy stanowi, że do udziału w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych jest uprawniony strażak OSP, który:

1. ukończył 18 lat, a nie ukończył 65 lat;
2. posiada aktualne ubezpieczenie, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy;
3. posiada aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciw-wskazań do udziału w działaniach ratowniczych;
4. odbył szkolenie z zakresu BHP;
5. ukończył z wynikiem pozytywnym szkolenie podstawowe przygotowujące do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych
   – zwany dalej „strażakiem ratownikiem OSP”.

Tym samym członek OSP określany na łamach ustawy o OSP jako strażak OSP może nazywać się strażakiem ratownikiem OSP dopiero, gdy spełni wymagania z art. 8 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych, w tym także odbędzie szkolenia z zakresu BHP i podstawowe.

Jak wynika z ustawy o OSP, OSP nie zrzeszają wyłącznie strażaków ratowników OSP. Strażacy ratowniczy OSP stanowią podgrupę wśród strażaków OSP. Każdy strażak ratownik OSP jest strażakiem OSP, ale nie każdy strażak OSP jest strażakiem ratownikiem OSP. Zauważyć należy, że obowiązek finansowania działalności OSP przez gminę nie ogranicza się wyłącznie do strażaków ratowników OSP, lecz obejmuje wszystkich strażaków OSP.

Zgodnie z art. 4 ustawy o OSP ochotnicze straże pożarne mogą tworzyć młodzieżowe drużyny pożarnicze lub dziecięce drużyny pożarnicze w celu zainteresowania dzieci i młodzieży działalnością szkoleniową, sportową i społeczną na rzecz ochrony przeciwpożarowej i ochrony ludności.

Do młodzieżowej drużyny pożarniczej lub dziecięcej drużyny pożarniczej mogą należeć osoby w wieku do 18 lat – za zgodą jednego z rodziców, opiekunów prawnych albo opiekunów faktycznych.

W związku z powyższym, jeżeli OSP utworzyła w ramach swojej struktury MDP lub DDP, to MDP i DDP działają jako część OSP. W związku z tym członkowie MDP lub DDP są zwykle członkami OSP (statut OSP precyzuje zaś charakter członkostwa i prawa przysługujące poszczególnym grupom), a więc są również strażakami OSP w rozumieniu art. 1 ust. 3 ustawy o OSP. Na marginesie należy wspomnieć, że nierzadko kandydat na strażaka ratownika OSP (art. 9 ust. 2 pkt 2 ustawy o OSP) jest jednocześnie członkiem MDP. Może wystąpić również sytuacja, gdzie strażak OSP nie jest ani członkiem MDP lub DDP, ani kandydatem na strażaka ratownika OSP, ani strażakiem ratownikiem OSP.

Należy pamiętać, że jeżeli MDP lub DDP będzie stanowiło odrębny byt prawny od OSP tj. nie będzie działało w ramach jej struktury np. w przypadku gdy szkoła lub inny podmiot utworzy MDP lub DDP, to jego działalność nie może być finansowana w oparciu o postanowienia ustawy o OSP.

W praktyce zdecydowana większość istniejących i działających MDP lub DDP została utworzona przez OSP w ramach struktury własnej i nie stanowią odrębnego bytu.

Podsumowując, jeżeli OSP utworzyła w ramach swojej struktury MDP lub DDP, to MDP lub DDP działają jako część OSP. W związku z tym członkowie MDP lub DDP są również członkami OSP, a więc są jednocześnie strażakami OSP w rozumieniu art. 1 ust. 3 ustawy OSP przez co:

• art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o OSP stanowi podstawę prawną finansowania przez gminę umundurowania członków MDP i DDP,
• 10 ust. 1 pkt 1a ustawy o OSP stanowi podstawę prawną finansowania przez gminę szkoleń członków MDP i DDP,
• art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o OSP stanowi podstawę prawną finansowania przez gminę ubezpieczenia członków i opiekunów MDP i DDP,
• art. 32 ust. 5 ustawy o OSP stanowi podstawę prawną finansowania przez gminę innych świadczeń na rzecz MDP lub DDP np. obozów organizowanych dla członków MDP i DDP.